مراسم نخل گردانی از ویژگی‌های منحصر به فرد از میان مراسم‌های ویژه محرم و عزاداری در یزد محسوب می‌شود که با همکاری و همدلی اهالی در تمام مراحل مراسم، از کمک مالی گرفته تا کمک در تزئین و عَلَم کردن و حمل آن در روز عاشورا و … برگزار می‌شود.
محرم در هریک از مناطق کشورمان نماد و آیین های خاصی دارد که هرکدام زیبایی و شکوه خاص خود را دارند. در این میان شاید نخل برداری از دیگر آیین ها شاخص تر باشد. مراسمی سنتی و که از دیرباز در یزد و شهرهای مختلف آن اجرا میشده است. یزدی ها در ظهر عاشورا گرد هم آمده و شمایلی چوبی با عنوان نخل را بلند کرده و دور حسینیه می گردانند. با هم به بررسی فلسفه نخل گردانی در یزد و مفاهیم این آیین قدیمی در محرم می پردازیم.
نخل چیست و نخل گردانی چه مفهومی دارد؟
نخل، یک سازه چوبی بسیار بزرگ با وزن بالاست که به دلیل شباهتش به حجله، آن را نماد تابوت می دانند. بنا بر روایات و اعتقادات مردم، پیکر مقدس امام حسین (ع)، روی شاخه‌های درخت خرما قرار گرفته و به محل دفن حمل شده است. بنابراین شاید وجه تسمیه نامگذاری نخل همین باشد. البته نخل شباهتی به درخت خرما ندارد، اما شباهت آن به درخت سرو، به نوعی مفهوم ایستادگی و آزادگی، رشادت و جاودانگی را القا می کند.
مراسم نخل گردانی در یزد، بازتابی از «نقل حکایت واقعه کربلا» ست. یزدی ها نخل را با پارچه های سبز و سیاه، ترمه های گران قیمت، آینه، شیشه های رنگارنگ، چراغ، گل و … می آرایند و آن را در ظهر عاشورا، به عنوان نمادی از تابوت امام حسین (ع) می گردانند.
جایگاه نخل برداری در فرهنگ عزاداری یزد
مراسم نخل بندی و نخل گردانی یا نخل برداری، قدمتی دیرینه در استان یزد دارد. در هریک از محله های شهر یزد و دیگر شهرستان های استان، یک نخل یا به زبان محلی، نقل وجود دارد که تمام سال را در انتظار ظهر عاشورا به سر می برد. چند روز قبل از شروع محرم، خادمین حسینیه ها در مراسم نخل بندی، نخل را آذین بسته و آن را آماده ی مراسم می کنند.
تمام مراسم آذین بندی نخل با پای برهنه انجام می شود و سلیقه خاصی در آن به خرج داده می شود. معمولا یک طرف نخل را آینه می بندند و طرف دیگر را با شمایل و پرچم ها و پارچه ها و حتی جواهرات، آذین بندی می کنند. با وجود تعداد زیاد نخل در سطح محله های استان، هیچ یک از آنها در ظهر عاشورا بر زمین نمانده و به صورت هم زمان، تمام حسینیه ها مراسم نخل برداری را اجرا می کنند. علی رغم وزن بالای نخل، افراد برای بلند کردن آن رقابت دارند و این نشان دهنده قدمت مراسم نخل گردانی و آمیخته شدن آن با فرهنگ غنی عزاداری محرم در یزد است.
عناصر به کار رفته در نخل
چوب نخل به عنوان نمادی برای پیکر پاک شهید سیدالشهدا (ع) در نظر گرفته می شود.
سیاه پوش کردن نخل، به نشانه پارچه های سیاه روی تابوت انجام می شود.
شمشیر و نیزه‌ها به علامت تیر و نیزه‌های وارد شده بر بدن امام حسین (ع) به کار می روند.
سرو نخل، به‌عنوان قد و قامت علی اکبر (ع) شناخته می شود.
آیینه به‌عنوان نور وجود مبارک امام حسین (ع) است.
علم‌هایی که بر نخل بسته می‌شوند، یادآور علمدار امام حسین (ع) هستند.
پارچه‌های زینتی که بر نخل می‌بندند به‌عنوان حجله حضرت قاسم (ع) در نظر گرفته شده و مردم از آنها به عنوان تبرک استفاده می کنند.
زنگ‌هایی که قدیم می‌بستند، تداعی کننده زنگ کاروان امام حسین (ع) بودند.
عزادارانی که نخل را بر می‌دارند هم تشییع کنندگان پیکر ابا عبدالله (ع) هستند.
سرطوق بالای نخل هم نمادی از کاکُل حضرت علی اکبر (ع) به شمار می رود.
