تمامی اهل کتاب بارها اسم فئودور داستایوفسکی، نویسنده بزرگ روسی را شنیده اند. او که با آثاری مانند جنایت و مکافات، برادران کارمازوف، ابله و یا قمارباز حسابی نام خود را بر سر زبان ها انداخت، آثار کمتر دیده شده خود را نیز داراست. کتاب یادداشت های زیرزمینی یکی از این آثار کمتردیده شده که شاید برخی از علاقه مندان کتاب و کتابخوانی حتی اسم آن را نیز نشنیده باشند. این اثر در سال ۱۸۶۴ میلادی نوشته شده و ترجمه آن به زبان انگلیسی حدود نیم قرن زمان برد.
نگاهی کلی به کتاب یادداشت های زیرزمینی
می توان از این اثر به عنوان نخستین نوشته ادبی هستی گرایانه یاد کرد که با برخورداری از قالبی نیمه داستانی – نیمه بیوگرافیک نگارش شده است. هستی گرایان عقیده دارند که اندیشیدن به جای موضوع، از انسان شروع شده و نگرش به هستی، به دنبال رهایی از دنیای پوچ محقق می شود. این دسته از افراد این اعتقاد را دارند که زندگی کاملا بی معنی است، مگر آن که انسان خودش برای آن معنا بتراشد! کتاب یادداشت های زیرزمینی در ایران توسط رحمت الهی و حمیدرضا آتش برآب ترجمه شده بود، اما بسیاری از افراد معتقدند که پرویز شهدی به بهترین شکل آن را به فارسی برگردانده است.
متن این کتاب از زبان اول شخص به رشته تحریر درآمده است. راوی فردی چهل ساله است که طبق ادعای خودش سختی های بسیاری را در طول زندگی کشیده و از مهم ترین این مشکلات می توان به بیماری صرع اشاره کرد. تهی دستی، بهره کشی خانواده، رفتن به زندان و همچنین تبعید، موارد دیگر متحمل شده از سوی وی هستند. این فرد اکنون خود را شخصی پخته می داند و در طول کتاب به مرور گذشته های خود می پردازد.
کتاب یادداشت های زیرزمینی دارای دو قسمت اصلی است که ابتدا راوی در زمان حال به معرفی شخصیت خود می پردازد، سپس به ۲۴ سالگی رفته و گوشه هایی از زندگی خود را در آن رده سنی(دو دهه پیش) بیان می کند. او هنگام صحبت درباره این بازه زمانی به سراغ مواردی مانند روبرو شدن با اطرافیان و … می رود. در قسمت های دیگری از این داستان هم به روابط عاطفی فرد پرداخته می شود تا تمامی بخش های زندگی او مورد بررسی قرار بگیرند. در یک کلام می توان گفت که این کتاب، داستان فردی است که در ابتدا زندگی عادی داشته و به زور با مردم ارتباط داشته است، اما امروزه به غار زیرزمینی خود پناه برده است.
ساختار کتاب یادداشت های زیرزمینی چگونه است؟
حقیقتا این کتاب، نه یک اثر داستان گونه است و نه از آن می توان به عنوان اثری با ماهیت اتوبیوگرافی یاد کرد. بخش های مختلف این کتاب از ده صفحه بیشتر نمی شوند و بیشتر فصل های این کتاب، با یک پرسش شروع می شوند. این عناصر به گونه ای در کتاب چیده شده اند که به خوبی هر فصل را با یک مقدمه چینی مناسب، به فصل بعدی مرتبط کنند. در ابتدای هر فصل، ویژگی های مختلفی از آدم مورد تمرکز داستایوفسکی مورد بررسی قرار می گیرند، سپس این ویژگی ها مانند یک زنجیره به ویژگی قبلی مرتبط می شوند.
