محمدعلی فردین (۱۵ بهمن ۱۳۰۹ – ۱۸ فروردین ۱۳۷۹) بازیگر، تهیه‌کننده، کارگردان سینما و کشتی‌گیر ایرانی بود. او در ورزش کشتی فعالیت داشت و در قهرمانی جهان ۱۹۵۴ به مدال نقره دست یافت. او سپس با دعوت اسماعیل کوشان اولین حضور حرفه‌ای خود در سینما را با نقش‌آفرینی در چشمه آب حیات (۱۳۳۸) آغاز کرد.
زندگی محمدعلی فردین
محمّدعلی فردین، فرزند علی، در تهران متولد(۱۵ بهمن ۱۳۰۹ ) و از خانواده‌ای هنردوست است. محل زندگی او بین خیابان شهباز سابق و خیابان ری، در محلی به نام ادیب الممالک، کوچه صحت است.
پدرش علی گل فردین، که یک کارمند در اداره تسلیحات و بازیگر تئاتر بود، همراه با تقی ظهوری کارهای منتقد مولیر را اجرا می‌کرد. محمدعلی دو برادر به نام عباس و ایرج و یک خواهر داشت و در خانواده، او ارشد بود.
او در دبستان ترقی در خیابان شهباز دوران ابتدایی خود را گذراند و در دبیرستان آذر در خیابان شاه‌آباد دوره متوسطه را به پایان رساند. در سن ۱۸ سالگی، به سربازی رفت و دو سال در نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی خدمت کرد.
ازدواج محمدعلی فردین
فردین در سال ۱۳۲۸ (سن ۱۹ سالگی) با مهری خمارلو ازدواج کرد. همسرش درباره آشنایی و ازدواج با فردین اینطور توضیح می‌دهد:
فردین دوست برادرم بودند و با هم ورزش می‌کردند. به همین دلیل، آشنایی من و فردین نیز به وجود آمد. پیشنهاد ازدواج توسط برادرم مطرح شد. فردین خیلی محتاط و پنهانی بود. در همان سال، ازدواج کردیم، او نوزده سال و من هفده سال بودم.
فردین تا آخر عمر وفادار به همسرش ماند. از این ازدواج، چهار فرزند به نام‌های سعید، سیاوش، عاطفه و آمنه به دنیا آمدند.
دوران ورزشی فردین
در سن پنج سالگی، علی رغم مخالفت‌های پدر، به شکل حرفه‌ای به ورزش‌هایی مانند فوتبال، ژیمناستیک جفت چهارگوش، کله‌معلق کبدی شنا و هالتر پرداخت. با تغییر رشته‌های ورزشی به صورت پی در پی، سرانجام به دنیای کشتی وارد شد.
ابتدا به باشگاه نیرو و راستی رفت و زیر نظر کیومرث ابوالملوکی، فنون کشتی را فراگیری کرد. ابوالملوکی دربارهٔ فردین می‌گوید: “بسیار باهوش بود. فنون کشتی را به‌راحتی یاد گرفت و بهتر از اینکه از قدرت و زور بازو خود استفاده کند، از ذکاوت و هوش خود بهره می‌برد.”
سپس فردین به باشگاه تهران پیوست و در اینجا با غلامرضا تختی آشنا شد. او در این باشگاه زیر نظر حبیب‌الله بلور، به صورت حرفه‌ای کشتی را دنبال کرد. او اولین بار در مسابقات قهرمانی کشور در رشتهٔ آزاد در سال ۱۳۳۲ در اصفهان، در وزن ششم مدال برنز را به دست آورد.
در سال ۱۳۳۳، در انتخابی تیم ملی نیز در وزن ۷۳ کیلوگرم انتخاب شد و به عضویت تیم ملی رسید. در دومین دورهٔ مسابقات جهانی در سال ۱۹۵۴ در توکیو، به همراه سایر اعضای تیم ملی، تیم ایران را تشکیل داد و در پایان این مسابقات، توفیق جهانبخت و عباس زندی مدالهای طلا در وزن‌های ۶۷ و ۷۹ کیلوگرم را به دست آوردند. اما محمدعلی فردین در وزن ۷۳ کیلوگرم، در مبارزهٔ پایانی مغلوب حریف گرجی از شوروی سابق شد و مدال نقره را کسب کرد.
در سال ۱۳۳۶، در قهرمانی کشور در تهران، در وزن پنجم با شکست همهٔ مدعیانش، عنوان قهرمانی را به دست آورد. همچنین در سال ۱۳۳۷، در مسابقات قهرمانی کشور در وزن ششمی فرنگی، پس از شکست دادن همه حریفان تا فینال، در مبارزهٔ نهایی از سد محمد بهادری گذشت و عنوان قهرمانی را در وزن ششم به دست آورد.
به دلیل آسیب‌دیدگی و برخی از نامهربانی‌ها، مجبور شد از دنیای کشتی خداحافظی کند. محمدعلی فردین از جمله قهرمانانی است که هم در کشتی آزاد و هم در کشتی فرنگی، عنوان قهرمانی ایران را به دست آورد.
افتخارات ورزشی محمدعلی فردین
- ۷۹ کیلوگرم: قهرمانی کشور ۱۳۳۲ اصفهان – مدال برنز
- ۷۳ کیلوگرم: نفر اول انتخابی تیم ملی در سال ۱۳۳۳
- ۷۳ کیلوگرم: مسابقات جهانی ۱۹۵۴ توکیو – نقره
- ۷۳ کیلوگرم: بدون شکست در رقابت‌های تیم به تیم در سوئد
- ۷۳ کیلوگرم: عضو تیم ملی، اعزامی به جشنواره جهانی ۱۹۵۵ ورشو
- ۷۳ کیلوگرم: قهرمانی کشور ۱۳۳۶ تهران – طلا
- ۷۳ کیلوگرم: مسابقات جهانی ۱۹۵۷ استانبول – چهارم
- ۷۹ کیلوگرم: کشتی فرنگی قهرمانی کشور ۱۳۳۷ تهران – طلا
واردن شدن به عرصه سینما
ورود فردین به عرصهٔ سینما اتفاقی بوده در زمستان ۱۳۳۸. او ۲۸ سال داشت و زمانی که برای دیدن فیلمی وسترن به سینما رفته بود، به گفته خودش بلیط به او نرسید و گیشه بلیط فروشی بسته شد و او پشت در سینما ماند، در این حین اسماعیل کوشان که با چهره فردین در عرصه کشتی آشنا بود، جلو آمد و وی را به داخل سینما دعوت کرد.
کوشان به او پیشنهاد بازی در فیلم “چشمه آب حیات” که سیامک یاسمی آن را کارگردانی می‌کرد را داد و فردین پذیرفت و بدین ترتیب فردین به عنوان یکی از هنرپیشهٔ‌های اصلی فیلم، اولین نقش حرفه‌ای خود را در سینما بازی کرد.
ایرن بازیگر زن مقابل فردین در فیلم “چشمه آب حیات” چنین می‌گوید: «یک پلان را بارها و بارها تکرار کردم، چون فردین به دلیل کم‌رویی و خجالت نمی‌توانست آن را بازی کند.» از همان آغاز چنگیز جلیل‌وند به جای او حرف می‌زد و اکثر آواز را ایرج می‌خواند.
بازی در فیلم‌های “فردا روشن است” و “فریاد نیمه شب” به کارگردانی ساموئل خاچیکیان نقطه عطف کارنامه هنری اش محسوب می‌شود، آثاری که توانستند عنوان بهترین و پرفروشترین فیلم سال را ازآن خود کنند، فردین با فیلم “آقای قرن بیستم” به شهرت رسید؛ و درمیان سال‌های ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۷ در اوج دوران کاری خود قرار گرفت.
فیلم سلطان قلبها
یکی از آثار شاخص سینمای قبل انقلاب، فیلم “سلطان قلب ها” است که به کارگردانی و بازیگری محمدعلی فردین تهیه شده است. این فیلم که با اقبال خوبی مواجه شد، در واقع اعتراضی به سینمای یکنواخت آن زمان بود. فردین درباره این موضوع می‌گوید: “من در چارچوبی قرار گرفته بودم که هیچ نقشی غیر از این را نمی‌توانستم بازی کنم، یعنی سینمایی داشتیم که چهار ویژگی داشت: یکی فردین، یکی کافه، یکی ایرج و یکی هم زدوخورد. قصه‌ها هم که تقریباً شبیه بود. بعد از فیلم “گنج قارون” هم این مسئله حادتر شد. در آن سال‌ها برای اینکه از این وضعیت خلاص شوم، فیلم “جهنم +” را ساختم که آواز و کافه و غیره نداشت. فقط پس زمینه کویر را داشت و این کار بسیار مشکلی بود که با این چنین پس زمینه‌ای بخواهی مردم را دو ساعت سرگرم کنی. در زمان فیلمبرداری این فیلم، ما فقط می‌توانستیم روزی یک ساعت و نیم کار کنیم؛ یعنی از ساعت ۶ تا ۷:۳۰ صبح. بعد از آن هوا آنقدر گرم شد که اصلاً نمی‌شد بیرون آمد، پس ببینید سینما برای من چقدر تکراری شده بود که من حاضر شدم با تمام این مشکلات، فیلم متفاوتی بسازم.”
فردین به دلیل اینکه در فیلم “سلطان قلب ها” کارگردان است، به شخصیت واقعی خود بازمی‌گردد که نمادی از جوانمردی، پهلوانی، معرفت و بلندپروازی است؛ و به عنوان اولین سوپراستار سینمای ایران و با لقب “سلطان قلب ها” مشهور می‌شود.
فردین پس از انقلاب
فردین، همانند بسیاری از هنرمندان مشهور دیگر، پس از انقلاب اسلامی به دادگاه انقلاب فراخوانده شد. متاسفانه، علی‌رغم علاقه شخصی‌اش، از فعالیت هنری منع و به اجبار فاصله گرفت. این وضعیت بسیاری از هنرمندان را ناراحت کرد. در یک مصاحبه ویدئویی، فردین دربارهٔ اعتراض به منع کار او و همکارانش پس از انقلاب به نظام جمهوری اسلامی اظهار نمود:
“همیشه این سؤال مطرح بوده است که چرا باید بال‌های ما قطع شود؟! کار ما کار هنریست، کار ذوقیست. آیا می‌توانند یک فرد که بیست و هشت سال در این زمینه کار کرده است، بال‌هایش را قطع کنند یا با اجبار او را متوقف سازند؟ این در قالب جمهوری اسلامی همانند یک حکم عادلانه به نظر نمی‌رسد. ما، هنرمندان سینما، تاریخ سینما هستیم. هیچ‌کس نمی‌تواند اسم‌های ما را فراموش کند. اسم‌های ما در قلب این مردم نوشته شده است و ما حق داریم این را بگوییم که در توسعه سینمای این کشور سهمی داشته‌ایم.”
در مراسم سالگرد علی تابش، فردین گفت:
“تمام انسان‌ها روزانه زندگی می‌کنند تا روزی بمیرند. ما در حال مرگ روزانه هستیم تا بتوانیم یک روز زندگی کنیم.”
این نادیده گرفتن و ممنوع‌الفعالیت شدن فردین پس از انقلاب همواره مورد انتقاد قرار گرفت. گفته شده است که احمد نجفی در یک مصاحبه، دربارهٔ گرفتن اجازه از مراجع قم برای ادامهٔ فعالیت هنری فردین خبر داده است، اما محسن مخملباف اجازه‌نامه را نقض نموده و اعلام کرده است که هرگز به هیچ فردی مانند فردین اجازه کار در صنعت سینمای ایران را نخواهد داد.
با این حال، فردین پس از انقلاب از ایران نرفت و برای سال‌ها در فروشگاه فرش خود در میدان ونک تهران کار می‌کرد.
محمدعلی فردین در سال ۷۷-۷۸ در یک مصاحبه با رضا کیانیان صحبت کرده است. این مصاحبه بعد از درگذشت فردین در کتاب “ناصر و فردین” به چاپ رسیده است. همچنین، در این کتاب مصاحبه‌ای با ناصر ملک‌مطیعی نیز موجود است.
مرگ محمد علی فردین
فردین روز پنج شنبه ۱۸ فروردین ۱۳۷۹ در ۶۹ سالگی بر اثر ایست قلبی در منزل شخصی‌اش از دنیا رفت و صبح روز شنبه از ورزشگاه امجدیه در میان سیل هنرمندان و مردم، با جمعیتی انبوه، به سمت قطعه هنرمندان بهشت زهرا تهران بدرقه و به خاک سپرده شد وی در قطعه ۸۸ ردیف ۱۵۹ شماره ۱۰ قبرستان بهشت زهرا دفن شده‌است.
