غزل پست مدرن، قالب شعری یا خیانت؟!

قبلا در مورد قالب های شعر فارسی با شما عزیزان صحبت کرده و این قالب ها را به صورت مختصر معرفی کرده ایم. شاعران ایرانی اشعاری در قالب های غزل، مثنوی، قصیده، رباعی، دوبیتی و … سروده اند که بسیاری از آنها در حافظه ادبیات ایران ماندگار شده اند. نحوه چینش قافیه و ردیف و در برخی موارد موضوع شعر، تعیین کننده قالب آن است. امروزه شاعران معاصر بیشتر غزل می سرایند و همین امر باعث شده که تغییراتی هم در این قالب شعری پرطرفدار اتفاق بیفتد. البته شکل کلی غزل امروزی همچنان به شکل قدیم حفظ شده است و بیشتر تغییرات، در زمینه موضوع و دیگر ابعاد شعر بوده است.

چند سالی است که با پدیده ای به نام غزل پست مدرن مواجه هستیم. اما غزل پست مدرن‌ چیست؟ آیا واقعا می توان آن را یک قالب یا سبک شعری برشمرد؟ یا به عقیده بسیاری از کارشناسان حوزه ادبیات، این نوع شعر خیانتی به ادب فارسی و قالب های شعری آن است؟! اختلاف نظرهای بسیاری در این مورد وجود دارد با این حال ما تلاش کرده ایم که بدون جانب داری خاصی به تعریف غزل پست مدرن و بررسی ابعاد گوناگون آن بپردازیم.

غزل پست مدرن چیست؟

تعریف کلی از غزل پست مدرن، به شعری اشاره دارد که شاعر در آن با استفاده از تناقض به فرم و محتوا بپردازد. در واقع در این نوع غزل تلاش می شود که موقعیت و قضاوت شاعر در کار مشخص نباشد. مطرح کردن مسائل پوچ و ابزورد، افراط و تفریط عمدی در استفاده از تکنیک‌ها، نقیضه نویسی و شبه شکایت نویسی، ابزاری هستند که شاعر با استفاده از آنها مفهوم مد نظرش را بیان می کند. مشخصه مهم دیگر در تعریف غزل پست مدرن این است که شاعر تلاش می کند در آن به نوعی بت شکنی کرده و با شکستن کلیشه مفاهیمی که همیشه درست تلقی شده اند، نظر مخاطب را جلب کند.

غزل پست مدرن‌ در ایران چگونه شکل گرفت؟

البته شروع سرایش اشعار پست مدرن در ایران، مربوط به چند سال اخیر نیست. “رضا براهنی” از نخستین شاعرانی است که با انتشار اشعار پسانوگرا این سبک شعر را در ایران رواج داد. پس از او شاعران دیگری هم به این حوزه علاقه نشان دادند و شعر پست مدرن سرودند. انواع شعرهای دیداری با توجه به نمونه ‌های بدوی آن در شجره نویسی ‌ها و کتب ادعیه و نیاز روزآمد دوره اینترنت و وسایل ارتباطی دیجیتالی دنیای مجازی و نمونه‌ های غربی آن در شعر نو فرانسه، قابلیت پذیرش بیشتری یافت و پایان نامه های بسیاری با این موضوع نوشته شد. غزل پست مدرن در ایران تقریبا با اشعار سید مهدی موسوی جان گرفت که البته به دلیل الگوبرداری از سبک غربی و نیز حواشی دیگر او، بسیار مورد انتقاد قرار گرفته است.

چطور یک غزل پست مدرن را بشناسیم؟

غزل و اصولا شعر پست مدرن ویژگی هایی به شرح زیر دارد:

محتوا و فرم در آن به صورت عمدی ناتمام می ماند.

زبان شعر محوری است و در آن توجه ویژه ای به روابط درون زبانی شده است.

شعر پست مدرن از شگرد‌های زبانی بهره می برد.

در غزل پست مدرن، تلاش می شود تا حالت چند صدایی (پلی فونیک) و چند لحنی، ایجاد گردد. درواقع صدای یکنواخت شاعر روایت‌ گر احساسات بریده می‌شود.

غزل و شعر پست مدرن، قطعا دارای هنجارگریزی های نحوی است. یعنی تصرفات دستوری در آن به وفور دیده می شود.

از عناصری همچون تصویر، مضمون پردازی، احساسات گرایی و … در غزل پست مدرن استفاده نمی شود.

این نوع غزل، زبان فاخر را می شکند و استفاده از واژگان و اصطلاحات زبان در آن کاملا آزاد بوده و هیچ محدودیتی ندارد.