به بهانه فرارسیدن ایام برگزاری یکی از جشنواره های بین المللی فیلم، امروز مروری کوتاه داریم بر تاریخچه جشنواره فیلم فجر خالی از لطف نیست که بدانیم سر و کله سیمرغ های فجر از کجا پیدا شد و چگونه جشنواره فجر، به یک فستیوال معتبر سینمایی تبدیل شد.
این روزها مثل سالهای گذشته، اهالی سینما در گیر و دار برگزاری جشنواره فجر هستند. جشنواره فیلم فجر امسال اگرچه تحت تاثیر همه گیری کرونا با محدودیت هایی همراه شده است، اما همچنان فجر است و سیل خبرنگاران، مخاطبان و هنرمندان را به خود جذب کرده است. همچون هرسال، این روزها فیلم های زیادی در سینماهای منتخب به نمایش در می آیند. نزدیک به ۴ دهه است که بهمن هرسال همین روال در جامعه هنری جریان دارد.
تاریخچه جشنواره فیلم فجر ؛ قبل از رسیدن سیمرغ
اگرچه نام جشنواره فیلم فجر با سیمرغ بلورین گره خورده است، اما این فستیوال در ابتدا با این شکل و شمایل برگزار نمی‌شد. جشنواره فجر را می‌توان به نوعی ادامه جشنواره فیلم تهران دانست که تا سال ۱۳۵۶ در ایران برگزار میشد. یک فستیوال بین المللی با حضور فیلم سازهایی از دیگر کشورهای جهان، پس از انقلاب و با توجه به حال و هوای فرهنگی و هنری جامعه در آن روزها، جشنواره فیلم تهران متوقف شد و بعدها، جشنواره فیلم فجر با تکیه بر تجربه ده ساله آن شکل گرفت.
سالهای زیادی پس از انقلاب اسلامی ایران، وضعیت سینما و حوزه فیلم سازی مشخص نشد. سینما به مرور جایگاه خود را یافت و قوانین و ضوابط فیلم سازی، با توجه به شرایط فرهنگی و مذهبی جامعه تعیین شدند. پس از آن رفته رفته فیلم سازها وارد میدان شدند و آثاری ساختند که بسیاری از آنها همچنان درخشان و ماندگار هستند.
اولین جشنواره فیلم فجر
در بررسی تاریخچه جشنواره فیلم فجر، هم زمانی این فستیوال با جنگ تحمیلی خودنمایی می کند. در سال ۱۳۶۱ و در بهبوهه جنگ بود که اولین دوره این جشنواره برگزار شد. فیلم ها تحت تاثیر فضای سیاسی کشور بودند و خبری از بخش رقابتی نبود. خط قرمز (مسعود کیمیایی)، حاجی واشنگتن (علی حاتمی)، مرگ یزدگرد (بهرام بیضایی)، آفتاب‌نشین‌ها (مهدی صباغ‌زاده)، دادا (ایرج قادری) و سفیر (فریبرز صالح) فیلم هایی بودند که در اولین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمده و داوری شدند. البته تعدادی از آثار فیلم سازان شناخته شده پیش از انقلاب، بعد از جشنواره توقیف شدند و برخی از آنها حتی تا امروز هم اجازه نمایش نداشته اند.
لوح زرین در فیلم فجر
در دوره دوم جشنواره فیلم فجر، بخش رقابتی پررنگ تر شده و جایزه لوح زرین برای آثار برتر در نظر گرفته شد. این جشنواره سال به سال کامل تر شد و از نظر انتخاب برگزیدگان، شکل و شمایل برگزاری و بسیاری المان های دیگر، تغییر کرد. بازیگران زن به رسمیت شناخته شدند و به مرور، به بازیگران و فیلمسازان سالهای دورتر سینمای ایران نیز توجه شد.
حاشیه و جنجال همیشه جزء جداناپذیر تاریخچه جشنواره فیلم فجر بوده است. به عنوان مثال وقتی جایزه بهترین فیلم در سال ۱۳۶۸ به مهاجر از ابراهیم حاتمی کیا رسید، بسیاری اعتراض کردند. در آن دوره شاهکارهایی همچون هامون، دندان مار و کلوزآپ حضور داشتند که حتی نامزد بهترین فیلم هم نشده بودند. این قبیل حواشی همواره در جشنواره فیلم فجر وجود داشته و به نوعی جذابیت آن را افزایش داده است.
شکوفایی جشنواره فجر
می توان گفت که درخشان ترین دوره برگزاری جشنواره فیلم فجر، مربوط به سالهای دهه ۶۰ است. زمانی که شروع آن همراه با روزهای جنگ بود و با پایان جنگ، حال و هوای فیلم ها نیز تغییر کرد. دوران سازندگی شروع شد و رفته رفته عناصر سرگرمی مجددا در آثار سینمایی خودنمایی کردند. بازهم سینما ستاره داشت و تبدیل به یک سرگرمی فرهنگی و هنری شده بود. سینما در آن سالها رونق بسیاری پیدا کرد و جشنواره فیلم فجر نیز تحت تاثیر این شرایط قرار گرفت. اوایل دهه هفتاد بود که بالاخره مسیر پرواز سیمرغ ها به سمت کهنه کارها تغییر کرد.
حضور مردم در جشنواره بیشتر شد و تاریخچه جشنواره فیلم فجر از هر نظر، دستخوش تغییرات مثبت شد. اگرچه سالهایی ابتدایی دهه هشتاد اصلا روزهای خوبی برای جشنواره فجر نبود، اما این فستیوال با وجود فراز و نشیب ها همچنان به راه خود ادامه می دهد. امید است که دوره بعدی جشنواره فیلم فجر بدون حضور کرونا و در شرایط عادی برگزار شود تا سینماهای کشور بار دیگر در تب و تاب جشنواره و سیمرغ ها باشند.
