کم خونی یا آنمی یک اختلال خونی شایع است که در آن تعداد گلبول‌های قرمز خون یا هموگلوبین کافی نیست. هموگلوبین پروتئین حاوی آهن است که اکسیژن را به بافت‌های بدن منتقل می‌کند. کم خونی می‌تواند باعث خستگی، رنگ‌پریدگی، تپش قلب، سردرد و سرگیجه شود. علاوه بر این، کم‌خونی می‌تواند عامل خطر برای بروز برخی بیماری‌های قلبی و عروقی باشد.
علل کم خونی
کم خونی می‌تواند به دلایل مختلف رخ دهد. برخی از علل شایع کم خونی عبارتند از:
- کمبود آهن: آهن یک عنصر ضروری برای تولید هموگلوبین است. کمبود آهن می‌تواند ناشی از رژیم غذایی نامناسب، خونریزی شدید (از جمله قاعدگی فراوان)، بارداری، برخی بیماری‌های روده‌ای یا داروهای مختلف باشد.
- کمبود ویتامین: ویتامین‌های B12 و فولات نقش مهمی در تولید گلبول‌های قرمز دارند. کمبود این ویتامین‌ها ممکن است به دلایل ژنتیک، رژیم غذایی نامطلوب، برخورد با داروهای مخصوص چاق کردن، بعضی از دارو های کاهش فشار خون یا دیابت یا سیروز کبدی باشد.
- بیماری‌های موروثی: برخی از بیماری‌های موروثی باعث تغییر شکل گلبول‌های قرمز و کاهش عمر آن‌ها می شود. به عنوان مثال، کم خونی مدیترانئی یکی از شکل های کاملاً جدی کم خونی است که در آن سلول های خونی به شکل داسی تغییر فرم یافته و به راحتی از هم پاشیده و باعث کاهش هماتوریت (Hematocrit) می شوند.
- بیماری‌های مزمن: برخی از بیماری‌های مزمن مانند سرطان، کلیه، روماتیسم، ایدز و عفونت‌ها می‌توانند تولید گلبول‌های قرمز را کاهش دهند یا باعث تخریب آن‌ها شوند.
علائم کم خونی
علائم کم خونی بستگی به شدت و نوع آن دارد. برخی از علائم رایج کم خونی عبارتند از:
- خستگی و ضعف: این علامت شایع‌ترین نشانه کم خونی است. زیرا با کاهش گلبول‌های قرمز، بافت‌ها و عضلات بدن اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند و به انرژی لازم برای فعالیت نرسیده و خستگی پیش می آید.
- رنگ‌پریدگی پوست، لثه و ناخن: پوست، لثه و ناخن‌های سفید یا رنگ‌پریده نشان دهنده کاهش هموگلوبین در خون است. همچنین، پلک‌های داخلی چشم نیز ممکن است رنگ پریده باشد.
- تپش قلب و تنگی نفس: وقتی که تعداد گلبول های قرمز کافی نباشد، قلب باید سخت تر کار کند تا اکسیژن را به بافت ها برساند. این امر می تواند منجر به تپش قلب، تکی شدن قلب یا آریتمی شود. همچنین، فرد مبتلا به کم خونی ممکن است در حین فعالیت یا استراحت دچار تنگی نفس شود.
- سردرد و سرگیجه: کاهش اکسیژن در خون می‌تواند باعث کاهش جریان خون به مغز شود. این امر ممکن است منجر به سردرد، سرگیجه، گیجگاه یا حالت تار شدید بینایی شود.
- پوست و مو خشک: کم خونی ممکن است باعث کاهش تولید روغن در پوست و مو شود. این امر می‌تواند منجر به پوست و مو خشک، شکستگی و ریزش مو شود.
- تورم و درد زبان و دهان: کم خونی ممکن است باعث التهاب یا تورم زبان، لثه یا دهان شود. همچنین، فرد مبتلا به کم‌خونی ممکن است دچار زخم دهان یا زیر زبان شود.
درمان کم‌خونی
درمان کم خونی بستگی به علت و شدت آن دارد. برخی از روش‌های درمان کم خونی عبارتند از:
- مکمل‌های آهن و ویتامین: اگر کم خونی به دلیل کمبود آهن یا ویتامین‌های B12 و فولات باشد، پزشک ممکن است مکمل‌های آهن یا ویتامین تجویز کند. این مکمل‌ها معمولاً به صورت قرص یا شربت مصرف می‌شوند. برای جذب بهتر آهن، توصیه می‌شود همراه با غذاهای حاوی ویتامین C مثل پرتقال، لیمو، گوجه فرنگی یا کلم بروکلی مصرف شود.
- تغذیه سالم: رژیم غذایی سالم و متعادل یکی از راه های پیشگیری و درمان کم خونی است. برخی از غذا های حاوی آهن عبارتند از: گوشت قرمز، جگر، سبزیجات برگ سبز تیره، خشکبار، حبوبات، کشمش، آبغوره و نان کامل. برخی از غذا های حاوی ویتامین B12 عبارتند از: گوشت، تخم مرغ، لبنیات، ماهی، صدف و جگر. برخی از غذا های حاوی فولات عبارتند از: سبزیجات برگ سبز تیره، نخود فرنگی، لپه، لوبیا، نارگیل، پسته و نان کامل.
- خونریزی: اگر کم‌خونی به دلیل خونریزی شدید باشد، پزشک ممکن است نیاز به تزریق خون یا فرآورده‌های خونی داشته باشد. همچنین، پزشک ممکن است علت خونریزی را شناسایی و درمان کند. به عنوان مثال، اگر کم خونی به دلیل قاعدگی فراوان باشد، پزشک ممکن است داروهای کنترل تولید هورمون یا جراحی رحم تجویز کند.
- داروهای تحریک کننده گلبول‌ساز: اگر کم‌خونی به دلیل بیماری‌های مزمن باشد، پزشک ممکن است داروهای تحریک کننده گلبول‌ساز تجویز کند. این داروها باعث افزایش تولید گلبول‌های قرمز در استخوان شود. به عنوان مثال، اریتروپروئتی یک هورمون است که توسط کلیه ها ترشح می شود و تحریک کننده گلبول ساز است.
- پیوند مغز استخوان: اگر کم خونی به دلیل بیماری‌های موروثی باشد، پزشک ممکن است پیوند مغز استخوان را پیشنهاد کند. در این روش، مغز استخوان سالم از یک اهدا کننده مناسب به بیمار انتقال داده می‌شود. این روش می‌تواند باعث بهبود یا درمان کامل کم‌خونی شود.
