اختراع چاپ یکی از بزرگ‌ترین تحولات فرهنگی و علمی تاریخ بشر بود. با ورود فناوری چاپ، مسیر تولید و توزیع کتاب به کلی دگرگون شد و دانش از انحصار نخبگان خارج گردید. این تحول در قرن ۱۵ میلادی رقم خورد و دنیای کتاب را برای همیشه تغییر داد.
پیشینه چاپ در تمدن‌های باستانی
چین – نخستین گام‌ها :
چینی‌ها نخستین مردمانی بودند که روش‌هایی ابتدایی برای چاپ ابداع کردند. حدود ۲۰۰ سال پیش از میلاد، آن‌ها از چاپ با مهر چوبی استفاده می‌کردند.
در قرن نهم میلادی، اولین کتاب چاپی جهان با عنوان الماس سوترا به زبان سانسکریت، روی کاغذ و با استفاده از چاپ چوبی در چین چاپ شد.
کره – چاپ با حروف فلزی :
در قرن ۱۳ میلادی، کره‌ای‌ها موفق شدند حروف متحرک فلزی بسازند و از آن برای چاپ استفاده کنند. این اختراعات اما در محدوده‌ی جغرافیایی خود باقی ماندند و به اروپا منتقل نشدند .
انقلاب گوتنبرگ در اروپا
یوهانس گوتنبرگ، مخترع آلمانی، در حدود سال ۱۴۵۰ میلادی، چاپ با حروف متحرک فلزی را در اروپا توسعه داد. نوآوری او در ترکیب چند ایده کلیدی بود.
ساخت حروف فلزی مقاوم برای استفاده مکرر
استفاده از جوهر مخصوص چاپ
طراحی دستگاهی که با فشار یکنواخت حروف را روی کاغذ منتقل می‌کرد (مشابه دستگاه پرس شراب)
این سیستم امکان چاپ انبوه، سریع و کم‌هزینه‌تر کتاب‌ها را فراهم کرد.
نخستین اثر مشهور چاپ‌شده توسط گوتنبرگ، کتاب مقدس لاتین (Bible)در سال ۱۴۵۵ بود که امروز به نام “کتاب مقدس گوتنبرگ” شناخته می‌شود.
پیامدهای اختراع چاپ کتاب
اختراع چاپ پیامدهایی بسیار گسترده داشت :
افزایش دسترسی به کتاب‌ها : کتاب‌ها ارزان‌تر شدند و در اختیار عموم مردم قرار گرفتند .
افزایش سواد عمومی : مردم بیشتری توانستند خواندن بیاموزند.
رشد علمی و فرهنگی : چاپ متون علمی، فلسفی و ادبی باعث گسترش سریع دانش شد.
نقش در جنبش اصلاح دینی : کتاب‌های چاپی، مانند ترجمه‌های انجیل، به گسترش افکار مارتین لوتر و جنبش پروتستان کمک زیادی کردند.
پایه‌ریزی انقلاب علمی و عصر روشنگری
چاپ در جهان اسلام و ایران
در جهان اسلام، به‌ویژه ایران، چاپ نسبت به اروپا دیرتر رواج یافت.
اولین مطبعه رسمی در ایران در دوران قاجار و توسط میرزا صالح شیرازی راه‌اندازی شد
(حدود سال ۱۸۱۷ میلادی/۱۲۳۳ هجری قمری). نخستین کتاب چاپ سنگی در ایران، جهادیه نام داشت
چاپخانه‌ها به‌تدریج در شهرهای بزرگ گسترش یافتند و کتاب‌های مذهبی، ادبی، و علمی را منتشر کردند.
