فلک خوانی ، آوازی که روزی از حنجره ی آدمی پارسی زبان برای گلایه از چرخ گردون در کوهستان های آسیای میانه درآمد، هنوز در میان مردم سرگشته و حیران از بازی روزگار نفس می کشد. این آواز لخت و بی ساز، همچون کولیان در خلوت مردمان غمگین و غریب میگردد و به دادشان می رسد تا دلتنگی قبل از آن که به ریه راه پیدا کند و نفس را بند آورد، کلمات دانه های سربی غم داخل سینه را به دوش بکشند.
وقتی زنی در خانه ای بی چراغ غمگین است و چشم به راه، وقتی مردی از سرنوشت بی مراد خود درمانده است، وقتی آدم از چرخ روزگار فقط سر گشته تر می شود و نمیداند به کجا برود یا به چه کسی رجوع کند،غمگین شکایت های خود را رباعی می کند و به باد می سپارد شاید که به گوش فلک برسد.
انواع فلک خوانی
در تاجیکستان سه نوع فلک معروف است: فلک دشتی، فلک آزاد و فلک راغی. رایج ترین و مردمی ترین آن فلک دشتی است که از اصالت بیشتر هم برخوردار است. فلک دشتی بدون ساز موسیقی اجرا می شود و عبارت است از همان دوبیتی ها و رباعیات مردمی قدیمی که کشاورزان، مرد یا زن، به هنگام کار در مزرعه خود با صدای بلند می خواند.
در منطقه اشکاشم بدخشان به این نوع فلک «فریاد» می گویند، چون فریاد، مهمترین عنصر فلک دشتی است که با لحن گریه در صدای آوازخوان اجرا می شود. فریادی که از اعماق قلب برخاسته و انتظار می رود که به گوش دور فلک برسد و خواسته های خواننده را برآورده کند.
فلک خوان های برجسته
در تاجیکستان: رجب مد ولی یف، شریف جوره یف، آدینه هاشم، گرمینج ذوقی بیکف، صفرمحمد مرادف و مهم ترین آن دولتمند است.
در افغانستان: میرافکن شغنانی، کریم فلک، جوره بیک کریم و رجب محمد جوره زاده از جمله خوانندگان و نوازندگان معروف فلک بوده اند.
نظراتی درباره ی فلک خوانی
عباس قنبری، پژوهشگر و استاد دانشگاه تاجیکستان می گوید: از گذشته دور وقتی انسان را دردها، رنج ها و غصه ها احاطه می کرده به فلک پناه می برده است تا ظلم و دردهای خود را به چرخ گردون و آسمان شکایت کند.
دانه بهرام، فلک خوان تاجیک هم می گوید: فلک بیشتر در کوهستان رایج بود زیرا در کوهستان زندگی خیلی سخت بود، راههای ارتباطی نبود، اگر مردم برای کار به شهر می رفتند، بازگشتشان سخت بود. به این خاطر مردم از درد فراق و دوری این آوازها را می‌خواندند، تا ناله‌هایشان به فلک برسد.
سعد الله نعیم اف کارشناس موسیقی تاجیکستان می‌گوید: فلک خوانی دشتی بدون استفاده از آلات موسیقی و بیشتر در صحرا و بیابان اجرا می‌شود و فریاد عنصر اصلی این سبک موسیقی است. آواز خوانان در فلک راغی که کمتر در تاجیکستان رایج است از نی استفاده می‌کنند. فلک خوانی نه تنها در تاجیکستان که در افغانستان و بخشی از خراسان ایران نیز اجرا می‌شود.
یک شعر از فلک خوانی
آی چرخ و فلک
کی مرا به چرخ آوردی
وای کولابی بودم
مرا به بلخ آوردی
آی کولابی بودم
آب شیرین می خوردم
وای سرگشته مرا
به آب تلخ آورد
آی لعنت بر کسی که از
وطن کنده شود
آی افتد بر فریب او
به کس بنده شود
وای چرخ و فلک یکی گردد
دعایت به وطن
وای این مرده به صد ساله
ز او زنده شود
کولاب نام یکی از ولایت های بداخشان است که بین تاجیکستان و افغانستان است.
(این قطعه را می توانید با صدای مهرنگار رستم و آهنگسازی استاد حسین علیزاده گوش کنید ولذت ببرید).
