این روزها هر جا که می‌نشینیم یا هر جا که در فضای مجازی سرک می‌کشیم، بحث درباره ویروس کرونا و شیوع و عوارض آن در کشور داغ است و هر کسی از دید خود درباره این اتفاق صحبت می‌کند.شاید برای شما هم سوال باشد شعر کلاسیک چه موضعی درباره بیماری های واگیردار دارد.
این روزها بحث اصلی در هر مجلسی، بدون شک کرونا ست. عده ای از این مقوله جک میسازند و برخی هم جدی تر در مورد آن صحبت می کنند. اما یکی از حوزه هایی که همیشه در چنین شرایطی پویایی خود را حفظ کرده و از شرایط جامعه تاثیر پذیرفته است، ادبیات و در راس آن شعر است. اگر نگاهی به اشعار کلاسیک معاصر و دوره های قبلی بیندازید، می بینید که بیماری های واگیرداری همچون طاعون، حصبه، وبا و … در شعر شاعران جایگاه داشته اند.
بسیاری از شاعران در دوره های مختلف، بیماری های واگیردار آن دوره را وارد شعر خود کرده اند. البته اشعار زیادی درباره این موضوع در ادبیات ما وجود ندارد و اگر به آن پرداخته شده نیز تنها در قالب یک نماد یا صرفا یک عنصر منفی بوده است. با این حال از گوشه و کنار کشورمان شعرهای مختلفی در مورد کرونا و همه گیری این ویروس شنیده می شود که در نوع خود جالب هستند. به همین بهانه، ردپای بیماری های واگیردار در شعر کلاسیک را دنبال کرده و به نتایج جالبی رسیده ایم که با شما همراهان عزیز به اشتراک می گذاریم.
مولانا و بیماری های واگیردار
مولانا شاعر و عارف برجسته کشورمان، در مثنوی به وبا، بیماری همه گیر آن دوره اشاره کرده است. وی علت این بیماری را روابط نامشروع معرفی کرده است. آن چنان که یکی از اشعارش می گوید: «ابر بر ناید پی منع زکات/ وز زنا افتد وبا اندر جهات» دلیل این مسئله می تواند غلبۀ ذهنیت بر عینیت در شعر قدیم باشد. با ورود عرفان، شعر بیش از پیش به سوی جهان ذهنی پیش رفت. بنابراین مولانا این چنین در مورد بیماری وبا سخن می گوید و برای آن دلایل ذهنی و نه عینی و علمی می آورد.
بیماری های واگیردار در شعر مشروطه
حتی اگر آشنایی زیادی هم با ادبیات و شعر و شاعری نداشته باشیم، شعر عصر مشروطه را نمی توانیم نادیده بگیریم. شعر در این دوره چنان از جهات مختلف متحول شد که نقطه عطفی در شعر کلاسیک ایران به شمار می رود. در این دوره شعر فارسی از حالت سنتی خارج شد و با مفاهیمی همچون آزادی، وطن، قانون و … آمیخته شد. در این تجربه، شاعران مشروطه مانند اشرف الدین و عارف و بهار و فرخی و عشقی از رنج و فقر و بیماری مردم شکوِه‌ها بر لب داشته و اصلاح امور معیشتی را از حاکمان و دولتمردان خواستار شده‌اند.
بخشی از اشاره‌های این شاعران مربوط به بهداشت عمومی و بیماری‌های واگیردار بوده است. مثلا بهار به رعایت نشدن بهداشت در حمام‌های عمومی ایران در اواخر دوره قاجار به صراحت اشاره کرده است. یا شعری از نیما که به بیماری و درد و رنجهای آن اشاره دارد:
«دست بردار ز روی دیوار
شب قورُق باشد بیمارستان
اگر از خواب برآید بیمار
کرد خواهد کاری کارستان!»
همچنین در زمینه تاثیر بیماری های واگیردار بر شعر مشروطه، می توان به شعری از اسماعیل شاهرودی، یکی از شاگردان نیما یوشیج اشاره کرد که به نوعی از امید به پایان روزهای سیاه بیماری و درد رنج سخن می گوید:
«دست بردار ز پیشانی خویش
چین ز رخساره بینداز به دور
ابرها می گذرند از سرِ شهر
شهر می مانَد و فریاد غرور
باز دست من و تو، تو و من
حلقه می بندد بر گردن دوست
باز می آید خندان خندان
آن که چشمان تو اینک سوی اوست
باز از هرگذری می گذرند
سایه ها صف به صف و دست به دست
باز می ریزد تن بر سرِ موج
مرغ مستانۀ توفان سرمست
نعره می پیچد در جنگل، باز
هرصدای دگری می میرد
می خزد در تهِ گور،اسکلتی
کاروان راه ز سر می گیرد!»
کرونا در شعر امروز!
همانطور که پیش تر هم گفتیم، تاثیر بیماری های واگیر دار بر شعر سنتی و کلاسیک، به گونه ای نبوده است که بتوان نمودها و مثال های عینی برای آن آورد. اما بیماری در شعر دوره های مختلف، همواره نمود داشته و به درد و رنج آن و نیز شرایط نامساعد زندگی در هر دوره اشاره شده است.
بدون شک کرونا هم تاثیر بسزایی در اشعار حال حاضر کشورمان خواهد داشت. تا همین امروز هم اشعار زیادی در مورد کووید ۱۹ سروده شده که اغلب به زبان طنز بوده است. اما با توجه به مشکلات حال حاضر کشورمان و مشکلات بسیاری که همه گیری کرونا بر اقشار مختلف مردم تحمیل کرده است، بدون شک باید منتظر تاثیر این مسئله در اشعار معاصر باشیم.
