بیشتر سازهایی که ما در دست دیگران می بینییم، سازهای زهی هستند. یعنی سازهایی که صدای آنها از ارتعاش زه یا تار یا سیم تولید می‌شود. این سازها خود به چند گروه زخمه ای، ضربه ای و آرشه ای تقسیم می شوند که در ادامه هریک از آنها را بیشتر معرفی می کنیم.
ساختار سازهای زهی
بیشتر سازهای زهی، دارای یک شکم یا کاسه در بخش انتهایی، یک دسته یا گردن برای پرده گذاری و یک سری هستند که کوک ها در آن قرار گرفته اند. هریک از این سازها تعدادی سیم دارند که از کوکها تا انتهای کاسه کشیده شده و در آنجا توسط خرک، ثابت شده اند. سازهای زخمه ای، با انگشت یا با مضراب های مخصوصی نواخته می شوند و در سازهای آرشه ای هم از قطعه ای به نام آرشه استفاده می گردد. سازهای زهی ضربه ای هم دارای مضراب هایی هستند که در دست قرار گرفته و نوازنده با آنها به سیم ها ضربه می زند.
انواع سازهای زهی از نظر شیوهٔ نواختن
سازهای زهی زخمه‌ای
سازهای زهی زخمه ای، از طریق زخمه زدن نواخته می شوند. زخمه ها یا با انگشت ایجاد می شوند و یا با استفاده از مضراب هایی مخصوص. مثلا تنبور با انگشتها نواخته می شود اما تار، یک مضراب مخصوص دارد. برای نواختن سه تار هم از هردو روش استفاده می شود. بیشتر سازهای زهی زخمه ای از خانواده بربط ها هستند ازجمله گیتار، گیتار بیس، سه تار، بالالایکا، بانجو، و ماندولین. تار، بم تار یا تارباس، شورانگیز، تنبور، دوتار و انواع گیتار هم از جمله سازهای زهی هستند که به صورت زخمه ای نواخته می شوند.
سازهای زهی کمانه ای یا آرشه ای
نوع دیگری از سازهای زهی وجود دارد که با استفاده از کمان یا آرشه نواخته می شوند. ویولن و کمانچه نمونه ای از سازهای زهی کمانه ای هستند که خود انواع مختلفی دارند. البته نوازنده های حرفه ای گاه برای نواختن سازهای آرشه ای هم از زخمه انگشت یا مضراب استفاده می کنند. ویولن، کمانچه، ویولا، کنترباش و قیچک، چند ساز زهی آرشه ای بسیار معروف و متداول هستند.
سازهای زهی ضربه ای
اما دسته ای دیگر از سازهای زهی نه با مضراب نواخته می شوند و نه آرشه دارند. صدا در این سازها با ضربه زدن روی زه یا سیم ایجاد می شود. سنتور و پیانو رایج ترین سازهای زهی هستند که از طریق ضربه به سیمها نواخته می شوند. پیانو کلیدهایی دارد که با فشار دادن آنها صدا ایجاد می شود و سنتور هم دارای دو مضراب چوبی است که نوازنده از آنها برای نواختن ساز استفاده می کنند. برخی قانون را هم در گروه سازهای زهی ضربه ای قرار داده اند. قانون یکی از قدیمی ترین سازهای ایرانی است و در کتب قدیمی آمده است که فارابی در نواختن این ساز مهارت بسیار زیادی داشته است.
