به طور کلی در قانون روابط موجر و مستاجر مصوب ۱۳۵۶، مفهومی برای اولین مرتبه، تحت عنوان حق کسب و پیشه، در نظام حقوق کشور ما مطرح گردید که برگرفته از حقوق غربی بود. افراد با بررسی این قانون می توانند به طور دقیق عوامل موثر در تفاوت سرقفلی با حق کسب را بررسی کنند. از این رو در این مقاله قصد داریم تا به بررسی دقیق این موضوع بپردازیم.
حق کسب و پیشه چیست؟
له نفل از پایگاه خبری دخالت به طور کلی حق کسب و پیشه به معنای شهرت تجاری و قدرت جذب مشتری توسط مستاجر یک ملک تجاری در طول مدت کسب و پیشه و تجارت در آن مکان تجاری است. به عنوان مثال، در صورتی که مستاجری یک مغازه خالی و بدون فعالیت تجاری را مدت دو تا سه سال اجاره کند و در این مدت با تبدیل این مغازه به یک اغذیه فروشی معروف یا یک فروشگاه برند، باعث شود تا ارزش افزوده ویژه ای به آن مغازه اضافه شود، حق کسب و پیشه به آن تعلق می گیرد.
در این شرایط شاید بتوان تصور کرد مستاجر این حق را دارد تا پس از چند سال فعالیت تجاری در یک مکان خاص و ایجاد ارزش افزوده تجاری برای آن مکان، حقی را به عنوان حق کسب و پیشه در محل، از مالک مطالبه کند. علاوه بر این موارد لازم به ذکر است این حق در مرور زمان و کسب شهرت و اعتبار تجاری و کسب مشتری در یک مکان تجاری خاص، برای مستاجر ایجاد می شود. در حقیقت حق کسب و پیشه به واسطه اجاره ملک تجاری، خود به خود برای مستاجر ایجاد نمی شود، بلکه در صورت تلاش مستاجر برای کسب شهرت تجاری و جذب مشتری، در طول زمان ایجاد می گردد.
گفتنی است حق کسب و پیشه البته میزان مشخصی ندارد. با این حال اگر در قرارداد اجاره حق واگذاری مورد اجاره به دیگری به مستاجر داده شده باشد، مستاجر می تواند به موجب سند رسمی، مکان تجاری را به مستاجر دیگری اجاره دهد و در ازای این واگذاری، حق کسب و پیشه خود را مطالبه کند، اما اگر در قرارداد اجاره، حق واگذاری مورد اجاره به دیگری سلب شده باشد و مالک بخواهد ملک را تخلیه کند، در این صورت، در پایان قرارداد باید مبلغی را به عنوان حق کسب و پیشه و تجارت به مستاجر پرداخت کند. از سوی دیگر باید توجه کرد مطالبه حق کسب و پیشه بر اساس قانون سال ۵۶ به رسمیت شناخته شده است، اما در قانون روابط موجر و مستاجر سال ۱۳۷۶ دیگر اشاره ای به حق کسب و پیشه نشده و تنها چیزی که قانونگذار دریافت و انتقال آن را مجاز دانسته، حق سرقفلی است.
سرقفلی در واقع همان حق کسب مربوط به قانون سال ۵۶ است که با تغییراتی همراه شده است.
این تغییرات به شرح زیر است:
سرقفلی بر خلاف حق کسب و پیشه یا مهارت به صورت خودکار قرارداد اجاره را تمدید نمی کند. بنابراین بعد از اتمام مدت قرارداد در صورتی که مستاجر با مالک به توافق نرسد، باید ملک را تخلیه کند.
حق سرقفلی بر خلاف حق کسب و پیشه یا مهارت به صورت خودکار ایجاد نمی شود، بلکه باید هنگام عقد قرارداد، مالک و مستاجر در این موضوع با هم توافق کنند. بنابراین در صورت عدم توافق در هنگام عقد قرارداد، عملا مستاجر هنگام تخلیه نمی تواند ادعایی داشته باشد.
تفاوت سرقفلی و حق کسب و پیشه در چه مواردی است؟
پس از توضیح دو اصطلاح حقوقی سرقفلی و حق کسب و پیشه و روشن شدن معنی آن ها حال وقت آن رسیده است که به بررسی دقیق تفاوت ها این دو اصطلاح حقوقی بپردازیم. اولین تفاوت سرقفلی با حق کسب، قانون مورد استناد این دو حق می باشد. با این توضیح که، برای مشخص کردن احکام سرقفلی، باید به قانون روابط موجر و مستاجر سال ۷۶ مراجعه نمود. در حالی که مقررات حق کسب و پیشه، در قانون روابط موجر و مستاجر مصوب ۱۳۵۶، بیان شده است. تفاوت در ماهیت، از دیگر تفاوت های سرقفلی و حق کسب و پیشه می باشد. چرا که سرقفلی، غالبا به پولی گفته می شود که مستاجر، در ابتدای اجاره به موجر داده یا وجهی است که مستاجر، در ازای اسقاط حقوق خود از موجر می گیرد. اما، حق کسب و پیشه، حقی است که به تدریج و در اثر فعالیت مستاجر در ملک تجاری و خوش نامی و اعتبار وی، برای او ایجاد می شود.
